خاندان پيامبران در کتاب مقدس و قرآن

کتاب خاندان پیامبران در کتاب مقدس و قرآن در قالب چهار گفتار به بازار نشر عرضه شده است.

نخستین گفتار کتاب به «کلیات پژوهش» اختصاص دارد که در آن مواردی همچون زمینه پژوهش، بایستگی پژوهش، پرسش‌های کلیدی پژوهش،‌ فرضیه پژوهش و ‌تنگناهای فراروی پژوهش مطرح شده است.

«روش‌شناسی پژوهش» موضوع دومین گفتار کتاب است که با نگاهی گذرا به بررسی‌های تاریخی و تطبیقی در حوزه الهیات، جایگاه کتاب مقدس در دستگاه اندیشه یهودی و مسیحی، چیستی مقایسه قرآن و کتاب مقدس، پیشینه و چیستی بینامتنیت، بازیابی پیشینه رهیافت تفسیری بینامتنی میان قرآن و کتاب مقدس و رهیافت تفسیری بینامتنی میان قرآن و کتاب مقدس را بررسی کرده است.

نویسنده در سومین گفتار با محوریت «گردآوری و پردازش داده‌ها» که بیشترین حجم کتاب را به خود اختصاص داده، به مباحثی مانند پیامبری و پیامبران، سازوکارهای انتقال جایگاه و کارکردهای پیامبران در کتاب مقدس و قرآن، خانواده و پیوندهای خویشاوندی از نگاه جامعه‌شناسی و روان‌شناسی، نگرش کتاب مقدس و قرآن به پیوندهای خویشاوندی خدا-انسان، نگرش کتاب مقدس و قرآن به پیوندهای خویشاوندی انسان-انسان، خاندان پیامبران مشترک میان قرآن و کتاب مقدس و خاندان پیامبران ویژه قرآن پرداخته است.

«سازوکارهای انتقال جایگاه و کارکردهای پیامبران در کتاب مقدس و قرآن» یکی از موضوعات این فصل است که در صفحه 162 در تشریح آن آمده است: «در ادیان ابراهیمی، با پدیده‌ای روبه‌رو می‌شویم که می‌توان آن‌را انتقال جایگاه و کارکردهای پیامبران، خواند؛ گویی از راه برخی سازوکارها، جایگاه و کارکردهای پیامبران، پس از مرگ ایشان،  به دیگران منتقل می‌شود؛ هرچند این «دیگران»، تنها به خاندان پیامبران محدود نمی‌شود. در این بخش، به بررسی سه سازوکار کلی برای این پدیده، می‌پردازم: برکت، وراثت و وصایت. نقش پیوند خویشاوندی با پیامبران، به‌ویژه پیوند پدر – فرزند، در دو سازوکار نخست، بسیار برجسته است؛ اما در سازوکار سوم، این نقش تا اندازه‌ای کاهش می‌یابد.»

نویسنده کتاب در ادامه مباحث این بخش، موضوع «خاندان پیامبران مشترک میان قرآن و کتاب مقدس» را مطرح کرده است. در این زمینه درباره «خاندان پیامبران ابراهیمی در قرآن و کتاب مقدس» می‌خوانیم: «پدیده پیامبری و جایگاه خاندان پیامبران، با ابراهیم (ع) رنگ دیگری به خود می گیرد و برای نخستین‌بار، پیامبری در خاندان ابراهیم (ع) نهادینه و ماندگار می‌شود. قرآن و کتاب مقدس، هر دو این باور را پذیرا هستند.

دست‌کم سه آیه قرآن، به این موضوع اشاره مستقیم می‌کنند. در آیه 26 سوره حدید نیز به این‌که خدا، نبوت و کتاب را هم در ذریه نوح (ع) و هم در ذریه ابراهیم (ع) گذاشته، اشاره می‌شود. شاید بپنداریم این آیه، نشان‌گر نهادینه شدن پیامبری در خاندان نوح (ع) است؛ اما در حقیقت از سویی،‌ذریه نوح (ع) هم‌معنی خاندان وی نیست و از سوی دیگر، ذریه نوح (ع) همه بازماندگان پس از توفان هستند که دست‌کم در آن سرزمین توفان‌زده، جز ایشان کس دیگری زیست نمی‌کند؛ هر که بود و هر که هست، از ایشان است. اما در روزگار ابراهیم (ع) چنین نیست؛ خدا از میان همه مردم، این خاندان را برای سپردن پیامبری خود برمی‌گزیند.»

گفتار پایانی این کتاب نیز به جمع‌بندی مباحث اختصاص دارد.