مقدمه ای کوتاه بر آيين دائو

دائو طریقه بی شکل و توصیف ناپذیر است که منشا نیروی خلاق جهانی است، پیوسته در حال تغییر و تحول است. دائو مادر آسمان و زمین است و دارای حیات خود انگیخته و متکی به خود جهان است. هر چیزی در جهان، فضیلت یا قدرت خود را دارد و اگر اجازه رشد پیدا کند، منشا نظم و هماهنگی برای جهان خواهد بود.

آیین دائو سنت دینی منسجمی است که بیش از دوهزار سال در چین، کره و ژاپن رشد و دگرگونی مستمر داشته است. این آیین تاکنون در سراسر جهان از سیدنی گرفته تا تورنتو گسترش یافته است و پیروان آن را طیف گسترده‌ای از ملت‌ها با قومیت‌ها و پیشینه‌های گوناگون فرهنگی و قومی شامل می‌شود. آیین دائو به راستی روز به روز به‌عنوان دینی جهانی مطرح می‌شود امّا با این وجود، ظاهرا قرار دادن آن در طبقه بندی‌های دقیق دشوار است. تعداد کسانی که نسبت به آیین دائو آگاهی دارند، زیاد نیست و وقتی نیز‌شناختی از آن بدست می‌آورند، آگاهی آنها با افراد دیگر کاملاً متفاوت است. یک دلیل این موضوع این ‌است که آیین دائو به‌جای توسعه و تحول طولی، دارای تاریخی عجیب و تغییر و تحول مداوم بوده است. اگرچه آیین دائو بنیانگذار واحدی مانند مسیح یا بودا و پیام کلیدی واحدی مانند بشارت ندارد، در عوض تاریخ آن شاهد تغییر و تحولی خودجوش و مستمر در درون تنوع گسترده‌ای از شرایط و موقعیت‌های محیط پیرامون خود بوده است.

در حقیقت تجربه بشری از تغییر یا دگرگونی در ابدان ما و جهان پیرامون ما در کانون تجربه پیروان دائو قرار دارد، همانگونه که ایمان به خدای لایتغیر سرمدی جوهره نظام دینی اسلام، یهود و مسیحیت را تشکیل می‌دهد.

درحالی‌که دین‌داران غربی می‌کوشند تا اعتقاد خود را به امر ثابت نامشهود و لایتغیر در ماورای تجربه زمان گذرا و نپاینده قرار ‌دهند، پیروان دائو خلاقیت و آفرینندگی بنیادی و رازآمیز درون ساختار زمان و مکان را دریافته و به آن ارج می‌نهند.

برجسته‌ترین متن دائویی، دائوده جینگ (کتاب مقدس طریق و قدرت آن، قرن چهارم ق.م) این خلاقیت و آفرینندگی رازآمیز را “دائو” می‌نامد که به صراحت به “راه” یا “طریق” قابل ترجمه است.

با این‌حال، بند اوّل نسخه متداول دائوده جینگ به شکل معمّا گونه‌ای بیان می‌کند که دائویی که بتوان از آن سخن گفت دائوی تغییر‌ناپذیر نیست. بنابراین شگفت‌آور نیست که آیین دائو در شرایط فرهنگی شرق آسیا، صورت‌های متفاوتی به خود گرفته است.

این کتاب درآمدی کوتاه بر آیین دائو است. روشی که برای این کار برگزیده‌ام، تمرکز بر هشت موضوع مهم و اساسی است. که معتقدم در قلب آیین دائو با همه اشکال مختلف تاریخی و فرهنگی آن قرار دارد. در هر فصل به یکی از این موضوعات پرداخته و از آن به‌عنوان عدسی یا نورافکنی برای تبیین و توضیح یک جنبه مهم از سنت دائویی بهره می‌گیرم.

شاید روشی قدیمی‌تر بر تبیین آیین دائو این باشد که تنها تاریخچه‌ای از تحولات آن ارائه شود و جایگاه آن در شرایط اجتماعی و فرهنگی تغییرپذیر نشان داده شود. ارزش این رویکرد در اینست که همه واقعیات ضروری درباره آیین دائو را در اختیار خواننده قرار می‌دهد امّا در تفهیم چیستی آیین دائو به‌عنوان یک سنت تاریخی و دینی زنده چندان مفید نیست.

در این کتاب ترجیح داده‌ام که بر امر مهم دوم متمرکز شوم یعنی سعی کنم که به معرفی مفهوم آیین دائو و به‌طور اخص به ارائه این نکته بپردازم که آیین دائو چه مفهومی برای شخصی چون من دارد که در شرایط فرهنگی غرب در قرن بیست و یکم زندگی می‌کند. این به آن معنا نیست که رویکرد متداول تاریخی ارزشمند نیست، بلکه من قبلاً در اثری با عنوان آیین دائو و فرهنگ چین آیین دائو را با رویکردی تاریخی به خوبی معرفی کرده‌ام. هدف من ارائه دیدگاهی متفاوت است و در اینجا می‌خواهم به چرایی آن بپردازم.