قربانی در دین اسلام
قربانی در اسلام، آیینی مرسوم است و حتی یکی از اعیاد مسلمانان به عنوان «عید قربان» مطرح است. قربانی کردن در دین اسلام، قبل از هر هدفی به دنبال یاد خداست و به این دلیل مورد توجه قرار گرفته است. به گونه‌ای که در آیه ۲۸ سوره حج از قربانی با کنایه اسم خداوند یاد شده است.
قربانی وقتی قربانی است که سالم باشد یعنی انسان بهترین، خالص‌ترین و زیباترین چیزی که دارد را تقدیم خدا کند. کلمه قربانی و قربت یکی است. همانگونه که نماز با نیت قربت الی الله و به قصد نزدیکی به خدا خوانده می‌شود، قربانی نیز به قصد تقرب الی الله انجام می‌شود».
در دین اسلام، این خدا نیست که به گوشت قربانی نیاز دارد چرا که نه جسم است و نه نیازمند. به تعبیر دیگر، هدف از قربانی در اسلام، آن است که انسان با پیمودن مدارج تقوا در مسیر یک انسان کامل قرار گیرد و روز به روز به خدا نزدیک‌تر شود. چرا که قربانی کردن و اطعام نیازمندان، ایثار و گذشت در راه خدا را به انسان آموزش می‌دهد. اسلام در قربانی کردن، تأکید به اطعام فقرا و پیشمانی از گناه دارد. در بعد عرفانی آن در روایات اسلامی، همواره از داستان قربانی حضرت ابراهیم یاد می‌شود.
قربانی کردن از مجموعه رسوم و آیین‌هایی است که تاریخ دقیقی برای شروعش نمی‌توان تعیین کرد. آیینی که از نخستین سال‌های خلقت انسان تا امروز با دلایل مختلفی ادامه یافته است.
دلایل قربانی کردن در کهن‌ترین قرون که به دفع خشم خدایان بد و جلب محبت و نعمات خدایان خوب برمی‌گشت، در ادیان مختلف الهی گاهی شکلی دیگر به خود گرفته است و برای نزدیک شدن به خداوند انجام می‌شود.
در کتب مختلف آسمانی، با تغییراتی، از داستان اولین قربانی یاد شده است. در اسلام، این ماجرا با پذیرفته شدن قربانی هابیل و نپذیرفتن قربانی قابیل آغاز می‌شود و با حسادت قابیل و کشته شدن هابیل پایان می‌گیرد. مراسم قربانی در تمام ادیان الهی وجود دارد اما در چهار دین زرتشت، یهودیت، مسیحیت و اسلام، تعریف قربانی و هدف از انجام آن و آدابش چه تفاوتی دارد؟
قربانی در یهودیت
سنت قربانی نزد قوم عبری یکی از عبادات مهم محسوب می‌شد. فصل قداشیم (مقدسات) در کتب مذهبی یهود به آداب و رسوم قربانی پرداخته است. چرا که یهودی‌ها قربانی را از مقدس‌ترین خدمات می‌دانستند. پیروان یهود در مناسکی ویژه، اقدام به قربانی‌های خونی و غیرخونی می‌کردند. نیات آن‌ها برای قربانی کردن از توبه و اعتراف تا تقدیس و کفاره و شکر را شامل می‌شد. مراسم قربانی نیز در قربانگاه‌های خصوصی یا معبدهای کوچک بالای تپه‌ها صورت می‌گرفت.
یهودیان دارای قربانی «خونین» و «غیرخونین» بودند که قربانی خونین، خود در سه گروه تقسیم می‌شد:
۱- قربانی و ذبایح سوختنی
۲- قربانی‌ها و ذبایح تکفیری و خطایی (جهت تکفیرگناهان یا تجاوز از شریعت دهگانه موسی)
۳- قربانی‌ها و ذبایح سلامت
دسته‌ای دیگر از قربانیان یهود، پرندگان هستند که آن‌ها نیز در سه دسته برای کفاره گناهان (در زمانی که فرد خاطی در اثر فقر، توان ذبح چهارپا را نداشت)، برای تطهیر زنان بعد از زایمان و برای تطهیر شفایافتگان از بیماری برص انجام می‌شد. در میان قربانیان خونین، ذبایح یومیه نیز بین یهودیان معمول بود. به این شکل که بره‌ها و قوچ‌های دو ساله را یکی صبح و دیگری بعد از غروب خورشید قربانی می‌کردند.
براساس اوامر دهگانه خداوند در دین یهود، قربانی باید از عیوب مبرا و از سلامتی برخودار و تعداد ذبایح تقدیمی نیز متناسب با قدرت و توان تقدیم کننده باشد. کیفیت تقدیم قربانی نیز به این شکل بود که فقط شحم( پیه) و کلیه‌های آن‌ها را می‌سوزاندند و باقی‌مانده به مصرف کاهن و تقدیم‌کننده می‌رسید. به این صورت که گوشت سینه و کتف‌ها به کاهن و باقی را به صاحب ذبیحه می‌دادند. همه مراسم‌های قربانی کردن در یهودیت چه برای قربانی خونین وچه غیر آن با دعا همراه بود.
مراسم قربانی در مورد قربانی‌های غیرخونین نیز به این صورت بود که کاهن دو دست خود را بر سه بز نر به نام «عزازیل» قرار می‌داد و پس از اعتراف به تمام گناهان بنی‌اسراییل، حیوان را بدون سر بریدن رها می‌کرد.
قربانی در زرتشت
در دوره پیش از ظهور زرتشت نیز ذبح قربانی وجود داشت. در دین رایج آن دوران یعنی «مهرپرستی»، قربانی جایز بود؛ به استناد تاریخ، پیروان این آیین در فصل بهار، گاوی را به معبد برده و قربانی می‌کردند.
براساس گاتاها، در زمان زرتشت هر گونه ذبح و قربانی کردن حیوان و همچنین ساخت معبد ممنوع بوده است. آن‌ها معتقد بودند حیواناتی که غذای بشر را تأمین و برای او کار می‌کنند، باید مورد احترام باشند. مطابق گفته‌های زرتشت در گاتاها، او به صراحت، کسانی را که حیوانات را با فریاد شادمانی قربانی می‌کنند مورد نفرین اهورامزدا می‌خواهد.
پس از مرگ زرتشت، این موضوع دچار چنان تغییراتی شد که زرتشتیان در مراسم و اعیاد خود از قربانی استفاده می‌کردند. برای مثال در قرون اخیر، بیشتر خانواده‌های ایرانی زرتشتی در جشن مهرگان، گوسفندی سر می‌بریدند.
قربانی در مسیحیت
آیین قربانی در دین مسیحیت، شکلی عرفانی و نمادین به خود گرفته است. در میان مسیحیان، مظهر قربانی شخصی، عیسی(ع) است. مسیحیانی که از نسل یهود بودند، اعتقاد داشتند که مسیح با قربانی کردن خود، گناهان انسان را بازخرید و با این اقدام، ملت اسراییل را از اسارت رومیان رها کرد. درحالی‌که مسیحیان غیریهودی این قربانی را نوعی بازخرید عرفانی تفسیر می‌کنند. در هر حال قربانی یک بخش جدانشدنی دینی در میان نصاری به شمار می‌رفت. آن‌ها قربانی‌های خود را تنها برای خدا و رضایت او تقدیم می‌کردند. در نتیجه نگاه مسیحیان به قربانی با یهود متفاوت است. آن‌ها به صلیب کشیده شدن مسیح را مظهر نوعی قربانی عرفانی برای همه انسان‌ها می‌دانند.